فلسفه ی پزشکی اسلامی و عقلانیت انتقادی

عقلانیت انتقادی، نگرشی در شناخت شناسی و فلسفه ی علم است که بر طبق آن هر گزاره ی معرفتی به طور عام و هر نظریه ی علمی به طور خاص را می توان به گونه ای عقلانی نقادی کرد و آن ها را، در صورت برخورداری از محتوای تجربی، می توان، با قرار دادن در معرض آزمایش ها و مشاهدات گوناگون، مورد آزمون تجربی قرار داد تا صدق احتمالی آن ها تأیید یا کذب آن ها معلوم گردد. در عقلانیت انتقادی انسان ها پس از مواجهه با مسأله ای خاص اقدام به ارایه ی راه حل هایی می کنند، و هرچه تکثر راه حل ها بیشتر باشد امید به یافتن راه حل مناسب تر افزایش می یابد. یکی از دغدغه های علاقه مندان به هر فلسفه ی خاص، برای نمونه فلسفه ی پزشکی، این است که آیا بررسی و تأیید روش ها و نظریه ها در آن رشته خاص در چارچوب عقلانیت انتقادی امکان پذیر است؟ در سخن گفتن از فلسفه ی دانشی به نام پزشکی در جهان اسلام، می توان از یک سو «فلسفه ی پزشکی» اسلامی و از سوی دیگر فلسفه ی «پزشکی اسلامی» را طرح کرد. نگارندگان، ضمن قایل نبودن به «فلسفه ی پزشکی» واحدی در جهان اسلام، و در عین حال با قایل شدن موجودیتی برای سنّتی به نام «پزشکی اسلامی» (علی رغم ناهمسانی های درونی)، می پذیرند که می توان از فلسفه ی «پزشکی اسلامی» سخن گفت. در این صورت می توان عناصر فلسفه ی این پزشکی را بر شمرد و در چارچوب عقلانیت انتقادی به تبیین تایید روش ها و نظریه های این پزشکی از یک سو و به نقد آن ها از سوی دیگر پرداخت. پزشکان جهان اسلام با گرد آوری دانشنامه های پزشکی گوناگون و دسترسی به راه حل های متنوع برای درمان انواع بیماری ها، ارزیابی نقادانه ی شیوه های درمانیِ متفاوتِ موجود در سنّت های پزشکی مختلف، تلاش در راه تأسیس بیمارستان های بزرگِ برخوردار از امکانات لازم برای آزمون هر چه دقیق تر بیماری ها در شمار هر چه بیشتری از بیماران، به کار گیری برخی از شیوه های بهتر تشخیص و درمان در آن بیمارستان ها، و ایجاد نظام های کارآمد آموزشی، مددکاری و حقوقیِ خاص پزشکی نمونه ی ارزشمندی از پایبندی به گونه ای عقلانیت انتقادی را به نمایش گذاشتند و در برخورد با شیوه های درمانی گوناگون برای بیماری های خاص و با برخورداری از امکانات موارد آزمایشی هر چه بیشتر به شانس فزآینده ای برای یافتن درمان مناسب دست یافتند.